در میانه ی کویر ایران شهری قرار دارد که با تاریخ و هنر و معماریش توجه مردمانی را از سراسر دنیا به خود جلب کرده است. زیبایی های بی پایانش باعث شده تا لقب نصف جهان را به آن بدهند و سالانه بسیاری از گردشگران به سویش روانه شوند.

اصفهان یکی از گردشگر پذیرترین شهرهای ایران است که در هر گوشه ای از خود جلوه ای دیدنی را به نمایش می گذارد. ساخت بناها در طول تاریخ و به ویژه در دوره ی صفوی اصفهان را به شهری سرشار از دیدنی های تاریخی تبدیل نموده است.

پیش تر به معرفی این شهر در مطلب راهنمای سفر به اصفهان | معرفی شهر پرداختیم و به شما وعده دادیم که تمام دیدنی های آن را برایتان به تصویر می کشیم. به دلیل تعدد آثار تاریخی در این شهر آن ها را در قسمت های مختلفی به شما ارائه می دهیم. در مطلب جاذبه های گردشگری اصفهان | پل ها و مناره های تاریخی به سراغ پل ها و مناره ها رفیتم و امروز قصد داریم مساجد تاریخی این شهر را از نظر بگذرانیم.

با ما قدم به مساجد تاریخی شهر اصفهان بگذارید.

 

۱- مسجد جامع اصفهان

#مسجد جامع اصفهان از مهم ترین و قدیمی ترین بناهای مذهبی ایران به شمار می رود و با نام مسجد جمعه نیز شناخته می شود. این بنا در مجموعه ای به ابعاد ۱۷۰ در ۱۴۰ متر قرار دارد که شامل قسمت های مختلفی از جمله گنبد نظام‌الملک، گنبد تاج‌الملک، حیاط چهار ایوانی و شبستان‌های گرد آن، مدرسه مظفری و محراب الجایتو می باشد. هر یک از قسمت های این مجموعه بخشی از سیر هنر معماری اسلامی را در دوره های تاریخی نشان می دهند. در حال حاضر این بنا هنر بیزانس و کلاسیک در قالب یک بنای سنتی و اسلامی به نمایش گذاشته است.

در مورد تاریخ بنای این مسجد حدس و گمان هایی وجود دارد بنا بر مطالعات کارشناسان مسجد کنونی بر روی ویرانه‌های مسجدی قدیمی که توسط اعراب ساکن قریه طهران در اصفهان و در قرن دوم هجری بنا شده بود، احداث گردیده است. آن مسجد تاریخی نیز بر روی خرابه‌های بنایی مربوط به اواخر دوره ساسانی ایجاد شده بود. مسجد کنونی در دوران آل بویه و صفویه  دچار تغییراتی گردید و توسعه یافت.

این اثر در تاریخ ۱۵ دی ماه سال ۱۳۱۰ با شماره ی ۹۵ در فهرست آثار ملی ایران و در اجلاس سی و ششم یونسکو در زمره میراث جهانی قرار گرفت.

آدرس: خیابان مجلسی

۲- مسجد امام

#مسجد امام اصفهان یکی از مساجد در میدان تاریخی نقش جهان می باشد که در گذشته به نام‌های مسجد سلطانی و مسجدشاه نیز خوانده می شد. این مسجد در سال ۱۰۲۰ هجری قمری به دستور شاه عباس بزرگ و مقارن با بیست و چهارمین سال سلطنت وی، به منظور شادی روح جدش، شاه طهماسب بنا شد. در دوره های بعد ساخت مسجد ادامه یافت و جانشینان وی تزیینات بنا را به پایان رساندند.

این بنا به هنر معماری استاد علی اکبر اصفهانی و خطاطی علیرضا عباسی، عبدالباقی تبریزی، محمد رضا امامی و محمد صالح امامی مزین می باشد و تحت نظارت محب علی بیک الله ساخته شده است.
مسجد امام از بناهای تاریخی دوران صفویه و شاهکار هنر معماری، کاشی‌کاری و نجاری در قرن یازدهم هجری به شمار می رود و نام آن از تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شماره ی ۱۰۷ در فهرست آثار ملی ایران به چشم می خورد.

آدرس: ضلع جنوبی میدان نقش جهان

۳- مسجد شیخ لطف ا…

#مسجد شیخ لطف‌الله بنایی مربوط به دوران صفوی است که در میدان تاریخی نقش جهان قرار دارد. هنر معماری و کاشیکاری این مسجد بسیار قابل توجه و حاصل زحمات استاد محمدرضا اصفهانی می باشد. ساخت این مسجد به دستور شاه عباس اول و در مدت ۱۸ سال صورت پذیرفت. رضا شاه در زمان سلطنت خود دستور داد تا مسجد را مورد مرمت و بازسازی قرار دهند.

این مسجد بر خرابه‌های مسجدی قدیمی در همان محل ساخته شده و به نام یکی از علمای بزرگ عصر صفوی به نام شیخ لطف‌الله جبل‌عاملی، نامگذاری گردیده است. مسجد شیخ لطف الله در تاریخ ۱۵ دی ماه سال ۱۳۱۰ با شماره ی ۱۰۵ جزء آثار ملی ایران به شمار می رود.

آدرس: ضلع شرقی میدان نقش جهان ، مقابل عمارت عالی‌قاپو

۴- مسجد سید

مسجد سید، بنایی دارای چهار در اصلی، دو چهل‌ستون، دو شبستان بزرگ، یک گنبد، سه ایوان و بیش از ۴۵ حجره می باشد که در دوران قاجاریه همزمان با سلطنت محمد شاه قاجار، توسط محمدباقر شفتی در مساحت ۸۰۷۵ متر مربع ساخته شده است. به دلیل عدم اتمام ساخت این بنا فاقد مناره و کاشیکاری در شبستان می باشد اما باز هم به عنوان یکی از مساجد اصلی شهر از آن یاد می شود. ایده برداری از بنای چهل ستون در ساخت این بنا مشاهده می شود.  ۹ ستون چوبی در ساخت این بنا وجود دارد و درها و پنجره های ارسی بر زیبایی آن افزوده اند.

این مسجد با شماره ی ثبت ۱۰۷ در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد.

آدرس: خیابان مسجد سید، خیابان بیدآباد

 

 

۵- مسجد حکیم

مسجد حکیم که با نام مسجد جورجیر نیز شناخته می شود در زمان سلطنت شاه عباس دوم به دست پزشک او حکیم محمد داوود بنا ساخته می شود. در زمان گذشته و قبل از احداث مسجد حکیم، ویرانه‌های مسجد جامع دیلمی جورجیر یا مسجد صاحب اسماعیل بن عباد از قرن چهارم هجری در این مکان قرار داشته است. بنای این مسجد آجری به صورت چهارایوانی، بدون مناره و گنبد برجسته و بزرگ، با نقشه‌ای نامنتظم و در وسعتی حدود ۸۰۰۰ مترمربع می باشد.

مسجد حکیم از آخرین بناهای ساخته شده در دوران صفوی است و با وجود کاستی هایی نسبت به دیگر مساجد این دوره، به سبب نمایش شکوهمند طرح چهار ایوانی در مقیاسی بزرگ و داشتن آجرکاری، کاشی‌کاری، گره‌کشی و به‌ویژه خط بنّایی، مورد توجه بسیاری ازعلاقه مندان قرار دارد.

این بنا در تاریخ ۲۲ آذر ۱۳۱۳ با شماره ی ۲۲۳ در زمره ی آثار ملی ایران قرار گرفت.

آدرس: منطقه قدیمی باب‌الدشت اصفهان ، انتهای بازار رنگرزان

 

۶- مسجد صفا

در گوشه ای از شهر اصفهان، مسجد زیبایی به نام صفا وجود دارد که بنای آن مربوط به دوره ی قاجار می باشد ولی در مورد تاریخ دقیق آن شبهاتی وجود دارد. کتیبه ای که بر سردر مسجد به خط ثلث سفید بر زمینه کاشی خشت لاجوردی وجود دارد، تاریخ ۱۲۹۰ و نام محمد گلستانه را نشان می دهد. علاوه بر این اشعار و عباراتی نیز به زبان فارسی و خط نستعلیق مشکی بر زمینه کاشی خشت زرد رنگ با تاریخ ۱۲۸۹ به چشم می خورد.
در جایی دیگر نیز اشعاری به زبان فارسی و تاریخ ۱۲۹۰ هجری و بر در شبستان مسجد عباراتی با تاریخ ۱۲۸۹ هجری وجود دارد. در محراب نیز نام محمد علی گلستانه و تاریخ ۱۲۹۰ به خط ثلث سفید معرق بر زمینه کاشی لاجوردی همراه با آیات قرآن مجید نقش بسته است.ایوان جنوبی مسجد، به سوره اخلاص با خط بنائی مشکی بر زمینه آجری و تاریخ ۱۲۹۱ و محراب مسجد به عبارات مذهبی و آیات قرآنی با خط بنائی سه رگی و نام عبد الرحیم بن علی اصغر مزین می باشد.

نام این این اثر در تاریخ ۱۸ مهر ۱۳۷۵ با شماره ی ۱۷۵۵ در فهرست آثار ملی ایران ثبت گردیده است.

آدرس: محله شهشهان، مجاور بقعه شهشهان

۷- مسجد جامع دشتی

مسجد دشتی سازه ای مربوط به دوره ی ایلخانیان می باشد که از شهرت زیادی برخوردار است. هنوز شواهد مستحکمی برای تاریخ دقیق بنا یا نام سازنده ی آن وجود ندارد اما حدود بنا را به سده ی هشت هجری قمری نسبت می دهند.

تا شصت سال پیش در کنار مسجد مناره‌ای مربوط به دوره ی سلجوقی نیز وجود داشت اما به دست روستاییان کاملا ویران شد و آجرهای آن در فعالیت های عمرانی به کار رفت. علاوه براین خرابه هایی از ساختمان های دیگری در اطراف مسجد وجود دارد که سند خاصی از آنها در دسترس نیست. مسجد جامع دشتی به سبب وجود گنبد بسیار بزرگ آجری  در میان بناهای مهم و نامدار دوره ایلخانیان قرار دارد و با نام گنبد مسجد دشتی نیز شناخته می‌شود. این بنا با شماره ی ثبت ۳۴۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

آدرس: ۱۸ کیلومتری اصفهان ، روستای براآن

متاسفانه تصویر باکیفیتی از این مسجد در دسترس نبود.

۸- مسجد رحیم خان

مسجد رحیم خان بنایی نفیس مربوط به دوره ی قاجار است که ساخت آن در سال ۱۲۹۰ هجری قمری آغاز شده و در سال ۱۳۰۴ هجری قمری به پایان رسیده است. این مسجد از نظر شیوه معماری و خطوط و تزیینات، بسیار شبیه به مسجد سید می باشد.

بانی اولیه مسجد رحیم خان، میر سید حسن مجتهد اصفهانی نام دارد اما به دلیل اینکه قبل از اتمام بنا درگذشت، بقیه امور را محمد رحیم خان سپرد. این مسجد به سبب اتمام بنا به دست محمد رحیم خان به این نام خوانده می شود.

این مسجد تاریخی  در تاریخ ۱۲ مهر ۱۳۷۷ با شماره ی  ۲۱۲۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

آدرس: خیابان طالقانی، خیابان مسجدرحیم خان

۹- مسجد مقصود بیک

یکی از مساجد جالب توجه اصفهان مسجد مقصود بیک نام دارد که در میان مردم به مسجد ظلمات نیز خوانده می شود. کتیبه سردر این مسجد سال ۱۰۱۰ هجری قمری و  نام شاه عباس اول و مقصود بیک ( یکی از مباشران ثروتمند آن دوره) را نشان می دهد و به خط ثلث با کاشی سفید معرق بر زمینه لاجوردی به قلم جعفر علی امامی می باشد. در شبستان جنوبی استفاده از هنر کاشیکاری معرق به چشم می خورد و همین کاشیکاری زیبا این بنا را به یکی از آثار فاخر دوره صفوی تبدیل کرده است.
شاه عباس اول این مسجد را به پیروی از دیگر بزرگانی همچون الله وردیخان که آثاری در اصفهان به وجود آورده اند ساخته و از نظارت مقصود بیگ در ساخت آن بهره برده است.

در قسمت شرقی حیاط مسجد، آرامگاه خوشنویس بزرگ روزگار صفویان مرحوم میر عماد حسنی قزوینیقرار دارد. وی از خوشنویسان بی نظیر است و با لقب آبروی دولت صفویه شناخته می شود.

آدرس: ضلع شمال شرقی میدان نقش جهان

متاسفانه تصویر باکیفیتی از این مسجد در دسترس نبود.

۱۰- مسجد آقا نور

مسجد آقانور از مساجد چهارایوانه ی دوره ی صفویه می باشد که ساخت آن از دوره ی سلطنت شاه عباس اول آغاز گردید و در زمان سلطنت شاه صفی پایان یافت. بانی ساخت این بنا
نور الدین محمد اصفهانی نام دارد که از افراد خیّر و نیکوکار در آن زمان بوده است.

ورودی های مسجد آقا نور در ضلع شمالی و شرقی قرار دارد و کتیبه سردر آن به خط محمد رضا امامی و تاریخ ۱۰۳۹ هجری قمری می باشد.

یکی از قسمت های چشمگیر مسجد آقا نور، شبستان زیبای آن است که نورش به وسیله قطعاتی از سنگ مرمر شفاف تامین می گردد. ستون های شبستان به شکل چشم نوازی در کنار یکدیگر قرار گرفته اند و بر طرفین محراب این شبستان عبارات مذهبی با خط بنایی مشکی ساده بر زمینه زرد نوشته شده است.

نام این اثر از ۱۶ فروردین ماه سال ۱۳۷۷ با شماره ی ۱۹۷۱ در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد.

آدرس: خیابان ابن سینا، محله تاریخی دردشت، کوچه مسجد آقا نور

 11- مسجد نو

مسجد نو یکی از مساجد بزرگ اصفهان است که بـه دسـتـور مـرحـوم آیت الله حاج شیخ محمدباقر نجفی بنا گردید و در سال های گذشته قسمت هایی از آن بـا نظارت مـرحـوم آیت الله مجدالعلما نجفی مزین به هنر کاشیکاری شد.

این مسجد با مساحتی بالغ بر ۱۰۰۰ متر مربع در دوران صفویه احداث گردیده است و دارای دوشبستان اصلی واقع در قسمت غربی مسجد و با سقف ضربی است. شبستان اصلی بر روی ۹ ستون سنگی بنا شده که در زیر آنها برای استحکام بیشتر از ساج استفاده شده است. این بنا مناره ای به ارتفاع ۱۲ متر را نیز شامل می شود و استفاده از مقرنس کاری در محراب آن به چشم می خورد.

آدرس: ضلع غربی بازار بزرگ اصفهان ، مابین سه راهی باغ قلندرها و سه راهی نیماورد

۱۲- مسجد لنبان

در یکی از محله های قدیمی اصفهان مسجدی تاریخی وجود دارد که با نام مسجد لنبان مشهور است. شاه سلیمان صفوی دستور ساخت این مسجد را بر خرابه های مسجدی بنا شده در قرن هشتم، صادر کرد. این مسجد در دوره ه های مختلف تغییرات و تعمیراتی را به خود دیده ایت و به همین دلیل از آثار قدیمی آن به غیر از چند قطعه گچ بری مربوط به قبل از صفویه و چند لوح کاشی کاری از دوره صفویه در تالار مسجد، پیز دیگری وجود ندارد.

در بالای در ورودی مسجد اشعاری به خط نستعلیق سفید بر زمینه کاشی لاجوردی دیده می شود که نشان از دوره شاه سلیمان صفوی دارد. کتیبه سردر نیز از اضافات قرن سیزدهم هجری حکایت دارد.

در زیر تالار بزرگ مسجد نهر آب و سردابه ای قرار دارد. منبر مسجد که به منبر صاحب الزمان شناخته می شود  از نفیس‌ترین منبرهای عهد صفوی و مربوط به مورخ ۱۱۱۴ هجری قمری می باشد.

این اثر در تاریخ ۲۹ آذر ۱۳۱۶ با شماره ی ثبت ۲۹۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

آدرس: خیابان بهشتی، خیابان مسجد لنبان

۱۳- مسجد علیقلی آقا

یکی از خواجگان حرم شاه سلیمان و شاه سلطان حسین صفوی به نام حاج علیقلی آقا در سال ۱۱۲۲ هجری قمری مقارن با سلطنت شاه سلطان حسین، مجموعه ای مرکب از مسجد، بازار، کاروان سرا و چهارسو را بنا کرد و پس از اتمام آن در سال ۱۲۹۷ هجری قمری، نام خود را بر آن نهاد.

سر در، صحن، ایوان و شبستان بخش های مختلف آن را تشکیل می دهند. سر در بنا مزین به کاشی کاری و مقرنس کاری است و کتیبه ی تاریخی، گلدسته‌های فوقانی و غرفه‌های جانبی نیز در آن به چشم می خورد. بر روی جرزهای سر در نیز آیات و عباراتی به خط بنایی با کاشی زرد رنگ نقش بسته است. صحن به شکل مستطیل، نسبتا کوچک و فاقد حوض و مهتابی می باشد و در جنوب آن ایوان و محرابی قرار دارد که سنگ مرمر و  کاشی کاری معرق در آنها دیده می شود. شبستانی با هشت ستون سنگی در شرق صحن قرار گرفته است که دارای درب چوبی خاتم زیبایی می باشد. در طرف غرب صحن نیز شبستان دیگری در ابعاد کوچکتر وجود دارد.

آدرس: محله بیدآباد

متاسفانه تصویر با کیفیتی از این مسجد در دسترس نیست.

۱۴- سایر مساجد تاریخی

به دلیل وسعت تاریخ اصفهان، معرفی کامل تمامی مساجد تاریخی این شهر در این مطلب نمی گنجد به همین دلیل باقی مساجد تاریخی آن را در لیست زیر به شما ارائه می کنیم:

نام اثر	دوره تاریخی	تاریخ ثبت	شماره ثبت	آدرس
مسجد دروازه نو	قاجار	۱۱ مرداد ۱۳۷۶	۱۹۰۵	خیابان ابن سینا، کوچه سیدان، محله دروازه نو
مسجد ابوالمحسن	قاجار	۱۷ اسفند ۱۳۸۱	۷۶۳۸	محله پا قلعه، بین خیابان نشاط و ملک، کوچه هاشم بیگ
مسجد پادرخت سوخته	صفوی	۱۲ مهر ۱۳۷۷	۲۱۲۵	خیابان عبد الرزاق، کوچه خیاطها، بازار هارونیه
مسجد حاج یونس	صفوی	۲۳ شهریور ۱۳۸۲	۱۰۲۱۶	خیابان ابن سینا، کوچه میرعلاء الدین
مسجد گنبد آزادان	ایلخانی	۲۳ شهریور ۱۳۸۲	۱۰۲۱۳	بلوار آتشگاه، خیابان قدس، کوی نوبهار
مسجد شیشه	صفوی	۱۷ خرداد ۱۳۷۹	۲۶۵۹	خیابان حکیم، کوچه باغ قلندرها
مسجد سارو تقی	صفوی	۱۵ دی ۱۳۱۰	۱۱۳	بازارچه حسن آباد، کوی امامزاده
مسجد آقا میرزا محمد باقر چهارسوقی خوانساری	قاجار	۱۱ مرداد ۱۳۸۴	۱۲۳۰۱	محله چهار سوق شیرازیها، تقاطع خیابان طالقانی و کاشانی
مسجد حاج میرزا محمد صادق	قاجار	۱۱ مرداد ۱۳۸۴	۱۲۳۱۱	ابتدای خیابان چهارباغ خواجو
مسجد کرمانی (نوررضوان)	قاجار	۲۳ شهریور ۱۳۸۲	۱۰۲۳۳	انتهای خیابان مشیریخچال، جنب کاروانسرای ساروتقی
مسجد قصر منشی	قاجار	۲۲ مرداد ۱۳۸۴	۱۳۰۱۰	خیابان هاتف، کوچه قصر منشی
مسجد الیادران (الرحمن)	قاجار	۱۲ مهر ۱۳۷۷	۲۱۲۳	محله الیادران، خیابان شاهپور، کوچه الیادران
مسجد خواجه روح الله	صفوی	۱۷ اسفند ۱۳۸۱	۷۶۳۷	خیابان مسجد سید، کوی شهید حق شناس
مسجد قطبیه (حسینیه خلجا)	صفوی	۲۳ شهریور ۱۳۸۲	۱۰۲۲۹	خیابان طالقانی، نرسیده به چهارراه شهید حجاریان
مسجد محله نو قلعه (حبیب)	صفوی – قاجار	۱۱ تیر ۱۳۷۵	۱۷۳۷	خیابان کاشانی، کوچه ستی فاطمه، کوی محله نو
مسجد حاج محمد جعفر آباده ای	سده ی ۱۳ هجری قمری	۳۰ خرداد ۱۳۵۸	۳۸۸	خیابان عبدالرزاق، بازارچه حاج محمد جعفر
مسجد نو بازار	قاجار	1 اردیبهشت ۱۳۷۷	۱۹۹۷	خیابان عبد الرزاق، کوی مسجد نو
مسجد تل عاشقان	قاجار	۱۱ مرداد ۱۳۷۶	۱۹۰۹	خیابان عبد الرزاق، محله تل عاشقان
مسجد درب جوباره	سده ی ۱۰ هجری قمری	۱۲ اسفند ۱۳۱۵	۲۷۴	میدان قیام، سبزه میدان، بازار غاز
مسجد خیاط ها	صفوی	۲۰ مرداد ۱۳۷۷	۲۱۵۴	خیابان جمال الدین عبدالرزاق، بازار خیاطها
مسجد رکن الملک	سده ی ۱۳ هجری قمری	۲۵ اردیبهشت ۱۳۵۷	۱۶۰۴	مجموعه تخت فولاد، خیابان فیض
مسجدجامع کاج	ایلخانی	۲۰ بهمن ۱۳۱۸	۳۲۸	روستای کاج
مسجد مصری	سده ی ۱۱ هجری قمری	۱۲ اسفند ۱۳۱۵	۲۷۳	میدان قدس (طوقچی)، کوچه مسجد مصری
مسجد ایلچی	سده ی ۱۱ هجری قمری	۱۲ اسفند ۱۳۱۵	۲۷۱	چهارراه شکرشکن، خیابان احمدآباد
مسجد جارچی	صفوی	۲۹ آذر ۱۳۱۶	۲۹۲	خیابان عبدالرزاق، خیابان حکیم، کوچه باغ قلندرها، بازار گلشن
مسجد سرو شفاداران	صفوی	—	—	۲۹ کیلومتری جنوب شرقی اصفهان
مسجد گار	سلجوقی	—	—	روستای گار
مسجد باغ حاجی	صفوی	—	—	باغ همایون
مسجد ازیران	سلجوقی	۱ دی ۱۳۴۸	۸۹۰	روستای ازیران
مسجد سین	سده ی ۶ هجری قمری	۱۲ اسفند ۱۳۱۵	۲۸۱	روستای سین
مسجد برسیان	سده ۵ هجری قمری	۱۲ اسفند ۱۳۱۵	۲۶۵	روستای برسیان
مسجد دروازه حسن آباد	قاجار	—	—	ابتدای دروازه حسن آباد
مسجد آقا میرزا محمد باقر چهارسوقی خوانساری	قاجار	۱۱ مرداد ۱۳۸۴	۱۲۳۰۱	تقاطع خیابان طالقانی و کاشانی
مسجد آقا میرزا محمد هاشم	قاجار	—	—	محله چهار سوی شیرازی ‌ها
مسجد باباسوخته	ایلخانی	—	—	محله جوباره
مسجد فتح	۹۸۷ هجری قمری	—	—	محله باب الدشت
مسجد قطبیه (حسینیه خلجا)	صفوی	۲۳ شهریور ۱۳۸۲	۱۰۲۲۹	خیابان طالقانی، نرسیده به چهارراه شهید حجاریان
مسجد حاج منوچهر	صفوی	—	—	حله خواجو
مسجد حاج محمد امید	۱۱۲۹ هجری قمری	—	—	محله قصر منشی
مسجد حاج‌ سید جواد	۱۳۲۵ هجری قمری	—	—	محله چهارسو